نوشته : كامران طالبي فرد ، دكتري كسب و كار
با آغاز سال ١٤٠٠ فرصت مناسبي است تا با بررسي عملكرد خودروسازان دربازه زماني سي سال گذشته يعني از سال ١٣٧٠ تا حال بپردازيم البته اين بررسي مي تواند ويژگي هاي هاي گوناگوني داشته باشد اما در اين نوشتار تمركز را به روي بحث توسعه محصول بومي و يا همان عبور ازمرحله مونتاژ كاري و رسيدن به خودروسازي است . اگر يك شركت از يك خودرو در طول سال يك ميليون دستگاه هم به توليد برساند اما مالكيت معنوي آن محصول در اختيارش نباشد نمي تواند داعيه خودروساز شدن را داشته باشد و همچنان در زمره مونتاژ كاران قرار مي گيرد . با اين مقدمه به بررسي عملكرد دو خودروساز بزرگ كشور درزمينه توسعه محصول مي پردازيم ؛
ابتدا از ايران خودرو شروع مي كنيم ، دومين خودروساز قديمي كشور و همچنين بزرگترين ، اگر نگاهي به پروژه هاي توسعه محصول اين خودروساز بيندازيم بايد از محصولاتي كه بر روي پلت فرم پژو ٤٠٥ توسعه داده شده اند در ابتدا نام ببريم مونتاژ ٤٠٥ از سال ١٣٦٩ در ايران خودرو شروع شد ، در مطلبي در همان سال در “مجله ماشين ” به آن پرداخته شد بعد از ده سال در سال ١٣٧٩ پژو پارس براساس فيس ليفتي بر روي ٤٠٥ به بازار كشورعرضه شد با وجود اين تاخير ده ساله اما پارس پروژه توسعه محصول موفقي بود البته ايراد كلي خودروسازان بخش دولتي كشور آنستکه توليد یک محصول موفق را هم آنقدر ادامه مي دهند تا به يك محصول در حال نزول تبديل شود ! سياستي كه پارس هم همانند ساير خودروهاي توليدي در ايران از آن بي نصيب نمانده است . در سال ١٣٨٠ سمند بر روي پلت فرم ٤٠٥ متولد شد ، فيس ليفت هاي مختلف آن از ال ايكس تا سورن در سال هاي بعد توسعه يافت و بايد خانواده سمند را هم در زمره پروژه هاي هاي موفق اين خودروساز قرار داد سرانجام سمند در سال هاي گذشته به دنا ختم شد كه آنرا هم بايد در ردیف پروژه هاي موفق اين شركت نام برد هر چند ايران خودرو سال ها پيش از جايگزيني پلت فرم جديدی براي جايگزين سمند نام برده بود اما بدلايل مختلف ازجمله تحريم ها اين موضوع هرگز محقق نشد در هر صورت مونتاژ پژو ٤٠٥ در سال ١٣٦٩ منجر به سه پروژه موفق پارس ، سمند و دنا شد البته ايران خودرو يك پروژه شكست خورده در زمينه استفاده از ٤٠٥ دركارنامه دارد ، پژو آردي يا روا ، خودرويی با اتاق پژو ٤٠٥ و قواي محركه پيكان كه هرگز نتوانست خريداران راضي كند و بدليل مشكلات فني متعدد در نهايت ايران خودرو بعد از سال ها توليد آنرا كنار گذاشت . در سال ١٣٨٠ مونتاژ پژو ٢٠٦ در اين شركت آغاز شد و اين بار ايران خودرویي ها سريعتر دست بكار شدند و بجاي فاصله ده سال توليد ٤٠٥ تا عرضه پارس در فاصله پنج سال ، يعني سال ١٣٨٥ پژو ٢٠٦ صندوق دار يا اس دي را به بازار معرفي كردند انصافا اس دي خودروي خوبي از كار در آمد و از لحاظ فني موفق بود و توانست به مرور در بازار جايگاه خود را پيدا كند . در سال ١٣٩٠ رانا خودروي كه ابتدا قرار بود بجاي پروژه اس دي با نام پيكان جديد تولید شود ، با تاخيري پنج ساله به بازار عرضه شد رانا علي رغم طراحي ظاهري خوب اما بدليل كيفيت پايين قطعات و همچنين سياست هاي ضعيف بازاريابي نتوانست موفقيت اس دي را تكرار كند و اگر آنرا پروژه اي شكست خورده نام نبریم نمي توان در لیست پروژه هاي موفق ایران خودرو هم از آن نام برد در نهايت ايران خودرو يك محصول ديگر به سبد محصولات خود در سال ١٣٨٤ اضافه كرد و آن سوزوكي ويتارا بود خودروي كه تا سال گذشته در خط مونتاژ اين خودروساز بود اما اين شركت نتوانست ازمرحله مونتاژ كاري آن جلوتر برود و توليدش بدون هيچ ثمره اي خاتمه يافت درطول سه سال گذشته قرار بود كه سه محصول جديد پژو يعني ٢٠٠٨ ، ٣٠١ و ٢٠٨ به سبد محصولات اين خودروسازاضافه شود كه تحريم ها باعث شد تنها براي مدت محدودي ٢٠٠٨ و ٣٠١ پايشان به خط توليد ايران خودرويي ها بازشود اما در همين مدت كوتاه ايران خودروي ها با درس گرفتن از پروژه هاي سابق ، تارا را بر اساس ٣٠١ طراحي كردند كه با وجود اينكه هنوز اين خودرو به خريداران عرضه نشده است اما مي توان آنرا در ليست پروژه هاي موفق اين خودروساز بطور کامل قرار داد همچنين اين شركت در حال طراحي و توسعه محصولي بر اساس پژو ٢٠٠٨ هم مي باشد بدين ترتيب اگر كارنامه توسعه محصول ايران خودرو را در طول اين سي سال را جمع بندي كنيم پنج پروژه موفق يعني پارس ، سمند ، دنا ، ٢٠٦ اس دي و تارا را خواهيم داشت و دو پروژه ناموفق آردي و رانا و البته سوزكي ويتارا كه از مرحله مونتاژ كاري جلوتر نرفت اما حال ببينيم سایپا دومين خودروساز كشور و رقیب ایران خودرو در همين مدت چگونه عمل كرده است ؟ از سال ١٣٧٠ سايپا و شركت خودروسازي زير مجموعه آن يعني پارس خودرو ليست بسياربلندي از خودروهایي را دارند كه فقط در كشور مونتاژ شده و مونتاژ آنها به توسعه محصول بومي و خودروساز شدن هيچ كمكي نكرده است اگر نيسان پاترول ، جيپ صحرا و رنو ٥ كه از محصولات دهه شصت اين خودروساز هستند را در نظر نگيريم ، اين ليست بلند بالا از سال ١٣٧٠ بدين ترتيب است ؛ رنو ٢١ ، سيتروءن زانتيا ، نيسان رونيز، نيسان پيكاپ ، نيسان ماكسيما ، نيسان تينا و كياسراتو در واقع اگر ايران خودرو در طول اين سي سال تنها نتوانست پروژه توسعه محصول بر روي يك خودرو يعني سوزوكي ويتارا تعريف كند در عوض سايپايي ها هفت خودرو را تنها در طول ساليان مختلف مونتاژ كرده اند بدون اينكه به توسعه دانش بومي خودروسازي منجر شود! البته اگر در اين ميان از فيس ليفت نازيباي سري آخر زانتيا و پروژه شسكت خورده نیسان سرانزا كه بروي نيسان پيكاپ تعريف شد بگذريم ! در اين بين به رنو تندر ٩٠ ، ساندرو و مگان اشاره اي نشد زيرا توليد اين سه خودروی رنو در ايران خودرو و سايپا در شراكت با رنو پارس انجام شد و و توسعه محصول بر اساس اين خودروها با مجوز اين شركت انجام مي پذيرفت هر چند در اينجا هم ايران خودرو و سايپا هر دو دو فيس ليفت هايی را بر روي تندر انجام داند . لازم به ذكر است تندر در هر دو شركت به توليد رسيد اما توليد ساندرو مگان تنها در اختيار سايپا بود . نوبت آنستكه به پروژه هاي هاي توسعه محصول اين خودروساز بپردازيم از سال ١٣٧٣ مونتاژ پرايد در سايپا بجاي رنو ٥ آغاز شد و اين خودرو از سال ١٣٧٧ تا سال گذشته مورد فيس ليفت هاي زيادي قرار گرفته است برخي همانند ١٣٢ و هاچ بك موفق بوده و برخي همانند پرايد ليفت بك و استيشن کاملا ناموفق بوده اند . در سال ١٣٨٥ اين شركت مونتاژ دومين محصول كيا يعني ريو را آغاز كرد و سر انجام از تلفيق پرايد و ريو ، تيبا متولد شد كه در ابتدا با مشكلات عديده كيفي و ایمنی روبرو بود اما در مدل هاي بعدي يعني ساينا و تيبا ٢ هاچ بك اين مشكلات تا حدودی بر طرف شد و در نهايت كوييك بعنوان مدل تكميل شده اين پروژه معرفي شد اگر دو فيس ليفت ١٣٢ و هاچ بك پرايد و ساينا ، تيبا ٢ و كوييك را پروژه هاي موفق سايپا بدانيم در قبال آنها بايد از پرايد ليفت بك و استيشن بعنوان پروژه هاي شكست خورده و تيبا را ناموفق نام ببريم هر چند اگر در خاطرتان باشد سايپایی ها یك پروژه كاملا شكست خورده دیگر بنام ون كاروان نيز در كارنامه دارند .در نهايت در دو سال گذشته سايپا تبليغات زيادي بر روي شاهين پروژه بنا شده بر اساس پلت فرم برليانس ٢٢٠ داشته است هر چند در اين مطلب به محصولات چيني ايران خودرو و سايپا اشاره نكرديم ، زيرا معتقديم جبر تحريم ها اين خودوسازان را بسمت توليد خودروهاي چيني سوق داده است اما اگر شاهين را هم در زمره پروژه هاي موفق سايپا تصور كنيم بازهم كارنامه توسعه محصول سايپا در مقايسه با عملكرد ايران خودرو بسیار ضعيف است . بسياری از خودروها براي مدت طولاني در اين شركت مونتاژ شده اند بدون آنكه سايپايي ها از آنها هيچ استفاده اي در جهت توسعه صنعت خودرو كشور بكنند ،خودروهاي همانند زانتيا يا سراتو شاخص ترين اين نمونه ها هستند. در اين نوشتار بدون قضاوت تنها به بررسي كارنامه توسعه محصول اين دو خودروساز در فاصله زماني ٣٠ ساله پرداختيم اما اينكه چرا يك خودروساز دولتي در شرايط مشابه و حمايت دولتي يكسان عملكرد ضعيفی نسب به ديگر خودروساز دولتي در زمینه توسعه محصول داشته است، قطعا به مسائل و مشكلات سخت افزاري مربوط نمي شود، بلكه بدليل ضعف مديريت كلان این شركت ، استراتژي هاي اشتباه توسعه محصول ، تيم سازي ضعيف و …. است كه نمود آشكار وعيني خود را در پروژه هاي توسعه محصول بخوبي نشان مي دهد .
